Ομοιοπάθειες και τιποτεπαθητική ιατρική

Ξεκίνησα να γράφω το σχόλιο αυτό για την ομοιοπαθητική, όταν συνειδητοποίησα ότι ο J95 είχε αρχίσει σειρά καταχωρίσεων επί του θέματος - απαλλάσσοντας με από την υποχρέωση πολλών προλόγων. Τα δύο, προς το παρόν, μέρη του εν λόγω πονήματος (ένα, δύο)βρίσκονται στον ιστοτόπο του αφίλητου βατράχου και αποτελούν προαπαιτούμενο αυτού εδώ του κειμένου που διαβάζετε. Έγκυρες πηγές αναφέρουν ότι ο βάτραχος θα αποκαλύψει προσεχώς καραμπινάτο σκάνδαλο επί του θέματος - από εκείνα που δεν ενδιαφέρουν δυστυχώς κανέναν τηλε-εισαγγελέα και είναι εγκλήματα δεοντολογίας μάλλον παρά ποινικά.

Επί της ουσίας: το ιατρικό περιοδικό Lancet, δημοσίευσε τον Αύγουστο που μας πέρασε μια μετα-ανάλυση κλινικών ερευνών με τίτλο "Are the clinical effects of homoeopathy placebo effects? Comparative study of placebo-controlled trials of homeopathy and allopathy" [δωρεάν εγγραφή - περάστε από εδώ] ("Είναι τα κλινικά αποτελέσματα της ομοιοπαθητικής φαινόμενα πλασέμπο; Συγκριτική μελέτη ομοιοπαθητικών και αλλοπαθητικών [κλασικών ιατρικών] δοκιμών, με ελέγχους πλασέμπο). Η πλήρης μελέτη δεν είναι δωρεάν διαθέσιμη, αλλά η σύνοψη είναι επαρκής για την συζήτησή μας.

Η μετα-ανάλυση είναι η αθροιστική ανάλυση συναφών κλινικών δοκιμών, δηλαδή μια συνολική "μελέτη πολλών συναφών μελετών" ώστε το δείγμα να διευρύνεται και μεμονωμένες αδυναμίες επιμέρους αναλύσεων να αλληλο-αναιρούνται, ή να αποδυναμώνονται κατά το δυνατόν, ώστε να εξαχθεί μια γενική στατιστική εικόνα για το υπό μελέτη γενικό φαινόμενο.

Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει η ανάλυση αυτή; Στο ακόλουθο: "Εγγενή σφάλματα είναι παρόντα σε δοκιμές με ελέγχους πλασέμπο τόσο της αλλοπαθητικής όσο και της ομοιοπαθητικής ιατρικής. Όταν τα σφάλματα αυτά συμπεριλήφθηκαν στην ανάλυση, προέκυψαν ασθενή στοιχεία για συγκεκριμένη επίδραση των ομοιοπαθητικών ιαμάτων, αλλά ισχυρά στοιχεία υπέρ της συγκεκριμένης επίδρασης των συμβατικών επεμβάσεων. Το εύρημα είναι συμβατό με την άποψη ότι τα κλινικά αποτελέσματα της ομοιοπαθητικής είναι φαινόμενα πλασέμπο".

Το Lancet σε επιφυλλίδα του που δεν είναι διαθέσιμη δωρεάν στο διαδίκτυο, αλλά αναφέρεται σε σχετικό άρθρο στην Guardian, καταλήγει στο εξής προφανές συμπέρασμα:

"Οι γιατροί πλέον θα πρέπει να είναι γενναίοι και ειλικρινείς με τους ασθενείς τους για την μη-ωφέλεια της ομοιοπαθητικής, και με τους εαυτούς τους για την αποτυχία της σύγχρονης ιατρικής να ανταποκριθεί στην ανάγκη των ασθενών για εξατομικευμένη φροντίδα..."


Ενώ ο Matthias Egger, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης εξηγεί:

"Δεχόμαστε ότι είναι αδύνατο να αποδείξει κανείς ένα αρνητικό [την απουσία ωφελημάτων], αλλά δείξαμε πως τα αποτελέσματα που βλέπουμε σε δοκιμές της ομοιοπαθητικής που υπόκεινται σε έλεγχο σύγκρισης με πλασέμπο, είναι συμβατά με την υπόθεση της αιτιολόγησης τους από το φαινόμενο πλασέμπο"


Πριν προχωρήσουμε, ας πούμε δυο λόγια για το φαινόμενο πλασέμπο: πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο ασθενείς στους οποίους χορηγείται μια αδρανής ουσία ως φάρμακο (ή υποβάλλονται σε κάποια ψευτο-θεραπεία) έχουν καλύτερα ποσοστά ίασης ή βελτίωσης από εκείνους στους οποίους δεν δόθηκε καμία θεραπεία, υπό την προϋπόθεση ότι νομίζουν ότι τους δίνεται κανονικό φάρμακο. Το εικονικό φάρμακο μπορεί να είναι ένα χαπάκι από ζάχαρη, νεράκι, αλλά ακόμα και μια ένεση με φυσιολογικό ορό κτλ. Το θέμα είναι να πιστεύει ο ασθενής ότι λαμβάνει φάρμακο και - κάτι - ενεργοποιείται μέσα του ώστε να αυτο-ιαθεί (σε κάποιο μικρό βαθμό βέβαια). Πρόκειται για την θεραπευτική του τίποτα - η οποία είναι παράδοξα αποτελεσματική. Σχετικό φαινόμενο είναι και το nocebo: η παθογένεση δηλαδή από το "τίποτα". Πρόκειται για εξαιρετικά ενδιαφέροντα φαινόμενα ούτως ή άλλως.

Τα ομοιοπαθητικά σκευάσματα είναι κατά κανόνα (όπως διαβάσατε και στο dontkissthefrog) καθαρό νεράκι (με την επιφύλαξη ότι στην Ελλάδα πουλάνε βότανα ως "ομοιοπαθητικά" διατελώντας εν συγχύσει, ή εσκεμμένα. Τα βότανα έχουν ενεργές ουσίες και είναι "αλλοπαθητικά" - δηλαδή δρουν με τρόπους αναγνωρίσιμους από την "κλασσική" ιατρική που είναι και η μόνη ιατρική που έχει συστηματική σχέση με την εμπειρική μέθοδο). Ως εκ τούτου η ομοιοπαθητική είναι, αν το καλοσκεφτεί κανείς, κλασικά "θεραπεία" πλασέμπο. Ο μόνος τρόπος να μην ήταν είναι να πιστέψει κανείς την ιδέα των ομοιοπαθητικών ότι το νερό έχει "μνήμη" και θυμάται τι είχε διαλυθεί μέσα του - γιατί στις ισχυρές αραιώσεις (και κατά την ομοιοπαθητική, όσο μεγαλύτερη είναι η αραίωση, τόσο δραστικότερο είναι το ομοιοπαθητικό σκεύασμα) δεν έχει μείνει ούτε ένα μόριo της "δραστικής" ουσίας στο νεράκι που πουλάνε. Στην πραγματικότητα ούτε αυτή η "μνήμη" από μόνη της δεν επαρκεί ως επεξηγηματικός μηχανισμός δράσης, καθώς μετά θα πρέπει κάποιος να δείξει το πως αυτή η μνήμη μεταφράζεται σε "ιαματική ικανότητα" - με ποιον μηχανισμό δηλαδή...

Αν λοιπόν οι ενδείξεις για την θεραπευτική ικανότητα αυτού του μνήμονος ύδατος ήταν ισχυρές, αν δηλαδή αλλεπάλληλες κλινικές δοκιμές, διαδοχικά πειράματα και όλες οι μετα-αναλύσεις έδειχναν μια σαφή δραστικότητα - πέρα και πάνω από το πλασέμπο και κοντά στα επίπεδα της "συμβατικής" ιατρικής - ίσως αυτό να ήταν επαρκές για αρχίσουμε να σκεφτόμαστε να αναθεωρήσουμε την εξαιρετικά καλά επιβεβαιωμένη εμπειρικά στατιστική φυσική και την θερμοδυναμική οι οποίες και θα ανατρέπονταν δραματικά σε μια τέτοια περίπτωση. Αν τα αποτελέσματα είναι (στην καλύτερη περίπτωση) κοντά (έστω και λίγο πάνω - που δεν είναι) σε εκείνα που θα περίμενε κανείς από το φαινόμενο πλασέμπο, λογικά θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί σε μια θεωρία που ζητά, με αέρα κοπανιστό, να ανατρέψει μια από τις επιτυχέστερες θεωρίες της φυσικής επιστήμης μέσω εικαζόμενων φαινομένων που δεν είναι συμβατά με αυτήν. Τελεία. Δεν είναι ότι η ιατρική είναι επιστήμη με την τυπική έννοια του όρου, αλλά τουλάχιστον βασίζεται στην εμπειρική μέθοδο και είναι επιστημονική - δεν αντιβαίνει δηλαδή σε κανέναν τεκμηριωμένο φυσικό νόμο και χρησιμοποιεί αποτελέσματα των φυσικών επιστημών.

Μια πολύ καλή ανάλυση για την ομοιοπαθητική και το πλασέμπο θα βρείτε στην στήλη Bad Science του Guardian, όπου μεταξύ άλλων εξαιρετικά εύστοχων, για την ομοιοπαθητική και για το πλασέμπο και την λειτουργία του, ο Ben Goldacre λέει τα εξής για την "εναλλακτική ιατρική" τα οποία αξίζει να τα λάβετε υπόψη - ιδιαίτερα καθώς τα συγκρίνει με μια παλαιότερη (για την Αγγλία υποθέτω) πρακτική των κλασσικών γιατρών:

... [αυτό είναι το κλειδί της εναλλακτικής ιατρικής]: η ομοιοπαθητική είναι μια "πολύπλοκη παρέμβαση", πλούσια σε πολιτισμική σημασία, που αντλεί από ελκυστικές μοντέρνες ιδέες όπως η ατομικότητα, η απόδοση εξουσίας στον ασθενή και η εξατομικευμένη περίθαλψη, καθώς και η από στόμα σε στόμα διαφήμιση. Ακόμα σημαντικότερο είναι ότι όλες οι εναλλακτικές θεραπείες προσφέρουν επίσης κάτι που λείπει από την σύγχρονη ιατρική, τον "περιορισμό" των συμπτωμάτων με κατανόηση και βεβαιότητα.

Ένας ειλικρινής σύγχρονος γιατρός θα πει: "Δεν μπορώ να είμαι 100% σίγουρος για την αιτία του προβλήματός σου. Η θεραπεία αυτή μπορεί και να το βελτιώσει, αλλά, ξέρεις, μπορεί και όχι". Ωραία. "Ά, μπορεί επίσης να έχει και αυτές τις παρενέργειες". Ευχαριστώ. Μερικές φορές καταλήγουμε με ένα "τι λες κι εσύ;"

Εδώ μπαίνει ο εναλλακτικός ιατρός, κατανοούν τα προβλήματά σου όποια και να είναι αυτά. Είναι ιδιώτες και άρα έχουν όλο τον χρόνο που χρειάζεσαι. Και έχουν μια απάντηση. Μπορούν μάλιστα να σου δώσουν μια ελκυστικά πολύπλοκη, εσκεμμένα δυσνόητη τελεσίδικη εξήγηση για το οτιδήποτε συμβαίνει στο σώμα σου. Ενέργειες, τσάκρα, κάποιου είδους επινοημένη και χημικοφανής διατροφική ανεπάρκεια, ότι και να αγοράζεις, το πουλάνε. Διατηρούν την ανισορροπία εξουσίας, στην θεραπευτική τους σχέση μαζί σου, επειδή χρησιμοποιούν προς όφελός τους την αποκλειστική τους πρόσβαση σε κάποιου είδους απόκρυφη γνώση, και την αυθεντία τους...


Τέλος, μερικές πηγές ακόμα:
  • Tο Αμερικανικό Εθνικό Συμβούλιο για την αντιμετώπιση της απάτης στην υγεία σχετικά με την ομοιοπαθητική.

  • To Λεξικό του Σκεπτικιστή για την ομοιοπαθητική.

    Και, εν κατακλείδι, η δήλωση του θεωρητικού φυσικού David Deutsch για την ομοιοπαθητική: "Όπως το καταλαβαίνω εγώ, ισχυρίζονται πως όσο λιγότερο χρησιμοποιείς την ομοιοπαθητική, τόσο καλύτερα δουλεύει. Αυτό μου φαίνεται εύλογο."
  • Σχόλια

    Ο χρήστης ---. είπε…
    Talo, μπράβο. Το τόσο καλό περιτύλιγμα της ομοιοπαθητικής, δεν μπορεί να με πείσει, όταν η βάση της τρίζει, από παραδοχές του τύπου «το νερό έχει μνήμη». Η καλοσύνη του ομοιοπαθητικού δεν θα με γιατρέψει, όταν οι σπουδές του, μπορεί να είναι τρία χρόνια όλα κι όλα (πλέον σε ιδιωτικό ΙΕΚ απ΄ότι ακούω), χωρίς καμμία άλλη επιστημονική κατάρτιση.

    Η μεγαλύτερη απορία μου δε, είναι κλασσικοί γιατροί που ακολουθούν τον δρόμο της ομοιοπαθητικής, γνωρίζοντας για τους μεταφυσικούς ισχυρισμούς της και ακυρώνοντας όλα αυτά τα χρόνια σπουδών τους ή χρησιμοποιώντας τα για να παραπλανούν, προφανώς στον βωμό του κέρδους.
    Ο χρήστης Αθήναιος είπε…
    Μπράβο σου που το γράφεις! Επιτέλους, έχουμε πήξει στη μαγγανεία κ την αγυρτεία!
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Γνωρίζω - εμμέσως - ότι ένας μοναχός στην πόλη μου έχει επίσης την ιδιότητα του ομοιοπαθητικού. Δεν φανταζόμουν ότι Θεός και ομοιοπαθητική πάνε μαζί, αλλά από την άλλη, γιατί όχι; Για placebo effect πρόκειται είτε βασιζόμαστε στον μεν είτε στη δε.
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Αν το placebo effect μπορει να σε γλυτωσει απο χειρουργειο οπως με γλυτωσε εμενα η ομοιοπαθητικη τοτε συγνωμη αλλα θα παρω το placebo και σας χαριζω τα νυστερια των "αλλοπαθητικων".

    Αλλα πριν γραψετε τις εξυπναδες σας για ενα θεμα φροντιστε να ξερετε και κατι ουσιαστικο επ' αυτου.

    Dem
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Η "έρευνα" τού Lancet ήταν παπάρια μάνδολες: μια μεταανάλυση που είχε ανακατέψει ισοπαθητική, ομοτοξικολογία, μείγματα ομοιοπαθητικά και ό,τι θες με μοναδικό σκοπό να μεταστρέψει την χρηματοδότηση μακριά από την ομοιοπαθητική έρευνα!!
    Bingo για όσους αναρωτιούνται... :)

    Η απάντηση τού Βυθούλκα:
    http://www.vithoulkas.com/library_EN/important_issues/imp_issue03.html
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    "...Το θέμα είναι να πιστεύει ο ασθενής ότι λαμβάνει φάρμακο και - κάτι - ενεργοποιείται μέσα του ώστε να αυτο-ιαθεί (σε κάποιο μικρό βαθμό βέβαια). Πρόκειται για την θεραπευτική του τίποτα - η οποία είναι παράδοξα αποτελεσματική... "

    Δυστυχώς αυτό το "κάτι" αφήνει ένα τεράστιο κενό στη τεκμηρίωση της παρουσίασης των αποτελεσμάτων.
    Η ,προς το παρόν, θέση μου βέβαια είναι υπέρ της αλλοπαθητικής η οποία
    μπορεί να εξηγήσει με συγκεκριμένο κα ξεκάθαρο τρόπο την αποτελεσματικότητα (ή και την αποτυχία πολλές φορές )των μεθόδων της.
    Αυτό μπορεί να αλλάξει μπορεί και όχι, ο χρόνος που μου μένει είναι αρκετός για να μπορώ να περιμένω ήσυχος καινούργια στοιχεία και μέχρι τότε ........

    ...την υγειά μας νά'χουμε βρε !
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Προς την Έφη
    Άμα είναι να ανταλλάζουμε war stories αντί για επιχειρήματα, να σου πω και τη δικιά μου:

    Οικογενειακός φίλος της κουνιάδας μου είναι ομοιοπαθητικός γιατρός, γνωστός μάλιστα, με μεγάλη πελατεία, και πιστεύει σε αυτό που κάνει. Η κουνιάδα μου θεράπευσε με αυτόν τις ζαλάδες της, μια ξαδέρφη μου κάτι δερματικά, και ένας γνωστός μας γλίτωσε το χειρουργείο απο κύστη κόκυγγος.

    Και ω τι ωραία, έπαθα κι εγώ κύστη κόκυγγος!Παίρνω αντιβιώσεις στην αρχή δεν υποχωρεί.Μετά δοκιμάζω θεραπεία με τον προαναφερόμενο γιατρό(φάρμακα, κομμένος καφές κτλ) και πάλι τίποτα. Τελικά έκανα χειρουργείο, με όλη την ταλαιπωρία που συνεπάγεται μετά η συγκεκριμμένη εγχείριση...

    Οπότε ποιο το συμπέρασμα?Άλλωτε η θεραπέία δουλεύει και άλλωτε όχι?Απλώς δεν γίνεται να βγεί συμπερασμα.Υπάρχει η αυτοίαση, οι εξωτερικές συνθήκες κτλ κτλ.Δεν ξέρω ακόμα αν η ομοιοπαθητική είναι στ'αλήθεια αποτελεσματική η όχι, τα ίδια συνολικά αποτελέσματα μπορεί να βγαίναν και με κλασσική ιατρική, και με βουντού... Αν δεν γίνουν σοβαρές μελέτες δεν ξέρουμε. Πάντως το εγώ θεραπευτηκα και εγώ δεν θεραπέυτικα δεν είναι επιχείρημα... Πρέπει να ξέρουμε το αν ναι, το πώς, το γιατί, για να τα βελτιώσουμε κιόλας.
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Λάθος, τώρα είδα οτι μίλαγα στον Dem... Σορρυ έφη...
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    χε χε

    δεν υπαρχει καμια "Eφη".

    Αnonymous εφη σημαινει,anonymous said δηλαδη ανωνυμoς ειπε,εγραψε(εφη στα αρχαια ελληνικα=ειπε)
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Ναι,δεν το πρόσεξα, μετά το είδα και στα υπόλοιπα comments. Αυτά γίνονται άμα δεν γράφουμε Ελληνικά... Τέλος πάντων
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Υπαρχουν δυο μεγαλα ερωτηματα γυρω από την Ομοιπαθητικη.

    To πρωτο είναι αν οντως θεραπευει ή είναι μια απατη και τσαρλατανισμος

    Το δευτερο εξαρταται από το πρωτο: Εάν οντως θεραπευει, πως το επιτυγχανει
    αυτό; Mε το γνωστο placebo effect; Mε καπιον αλλον (αγνωστο μεχρι σημερα) μηχανισμο;

    Με το post μου ηθελα απλως να πω οσο πιο συντομα γινεται και στα δυο αυτά ερωτηματα: δηλαδη ότι α) ξερω πως η Ομοιπαθητικη οντως θεραπευει γιατι εχω αμεση, προσωπικη εμπειρια.

    και β) ότι το μηχανισμο με τον οποιο το επιτυγχανει αυτό δεν τον ξερω (παρολες τις θεωριες και τις ερμηνειες που εχουν διατυπωθε μεχρι σημερα κανεις δεν μπορει να ισχυριστει ότι τον ξερει).
    Αλλα τον ασθενη που αντιμετωπιζει ένα αμεσο, σοβαρο προβλημα υγειας, το πώς δρα η Ομοιοπαθητικη είναι το τελευταιο που τον ενδιαφερει.
    Αν τον ενδιαφερει καθολου.

    Παντως το placebo effect δεν επαρκει να εξηγησει το φαινομενο γιατι μεταξυ των αλλωνβ δεν ισχυει στα μωρα πχ και στα ζωα .

    Dem

    ΥΓ) Για μια απαντηση στο Lancet από την σκοπια των Ομοιοπαθητικων δειτε εδώ:
    Homeopathy, Research & The Lancet
    http://www.hpathy.com/research/bhatia-lancet-homeopathy.asp
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Ίσως πρέπει οι εξυπνάκηδες που τα γράφουν αυτά (χωρίς πιθανόν να το καταλαβαίνουν), να λάβουν υπ’ όψιν τους ότι διακυβεύονται τεράστια συμφέροντα, των (με σειρά προτεραιότητας):

    1. φαρμακευτικών εταιρειών
    2. νοσοκομείων
    3. απανταχού κλασσικών ιατρών (που παίρνουν μέρος στις εν λόγω «έρευνες»)
    4. ασφαλιστικών εταιρειών (που έχουν σχέσεις με τους ανωτέρω)
    5. κατασκευαστών πανάκριβων ιατρικών μηχανημάτων

    Επομένως:

    1 Δεν πείθομαι από «κατασκευασμένες» έρευνες. Πείθομαι από την πραγματικότητα. Ένα "ασήμαντο" περιστατικό: μωρό 4 μηνών θεραπεύτηκε από πολύ σοβαρή ασθένεια, όταν οι κλασσικοί γιατροί είχαν σηκώσει τα χεριά ψηλά και είχαν πει οτι θα πεθάνει. Δεν νομίζω οτι το μωρό ήξερε περί plaxebo.

    2. Γιατί ξοδεύονται τόσα χρήματα για να πολεμήσουν ένα placebo; Εαν είμουν γιατρός θα άφηνα τους ασθενείς να "χειροτερέψουν" μόνοι τους.

    3 Και, τέλος πάντων εάν εδώ και διακόσια χρόνια η ομοιοπαθητική, με τον πόλεμο που της γίνεται, δεν έχει σβήσει (και θα είχε, δίνοντας placebo), αλλά αντίθετα κερδίζει πελάτες, ίσως θα έπρεπε να το σκεφτείτε κι εσείς. Ίσως; Σας βάζω σε κόπο, ξέρω...
    Ο χρήστης talos είπε…
    τελευταίε ανώνυμε:

    1. Κατασκευασμένες; Πού το βασίζεις αυτό; Ξέρεις κάτι για την εν λόγω έρευνα, η απλώς είναι εφαρμογή της λογικής του αποτελέσματος: "ξέρω ότι η ομοιοπαθητική δουλεύει, άρα κάθε έρευνα που λέει το αντίθετο είναι κατασκευασμένη";
    2. Σχετικά με το πώς εξερευνούμε την πραγματικότητα, σε διαβεβαιώ ότι αυτό δεν γίνεται με ανεκδοτολογίες. Μεμονωμένες περιπτώσεις δε αποδεικνύουν τίποτα. Μπορώ να σου πω την αντίθετη περίπτωση πάλι με μωρά που μια μαλακισμένη (και χρησιμοποιώ συνειδητά τον όρο εδώ) ομοιοπαθητικός, έπεισε μια μαλακισμένη μάνα ότι το παιδί δεν χρειάζεται αντιβίωση (6 μηνών βρέφος), με αποτέλεσμα μετά από τρεις μέρες η μάνα να τρέχει το μωρό με 40+ πυρετό στην εντατική στο Παίδων. Ούτε το ένα περιστατικό ούτε το άλλο αποδεικνύουν τίποτα από μόνα τους. Με βάση την εμπειρική μέθοδο (που έφτασε το προσδόκιμο ζωής στην Δύση από 40 στα 80), χρειάζεται να κάνεις στατιστικές μελέτες, μεθοδολογικά τέτοιες ώστε να εξασφαλίζεται η μη-επιρροή του πειραματιστή στην εξέλιξη του πειράματος - (τυχαιοποιημένες και διπλά τυφλές π.χ.) Μέσω αυτών και μόνο των διαδικασιών εξασφαλίζεται (σε κάποιο βαθμό) η αποτύπωση του πραγματικού. (Dem δεν υπάρχει καμία σαφής τέτοια ένδειξη για την ισχύ της ομοιοπαθητικής σε παιδιά και ζώα από καλά οργανωμένη μελέτη).
    2. Πόσα χρήματα δηλαδή ξοδεύονται για να "πολεμήσουν" την ομοιοπαθητική; Υποψιάζομαι ότι είναι μικρό κλάσμα των χρημάτων που ξοδεύονται για να προωθήσουν την ομοιοπαθητική. Οι γιατροί στην μεγάλη πλειοψηφία τους αφήνουν όντως τους ασθενείς να χειροτερέψουν μόνοι τους (κακώς αν με ρωτήσεις). Από την άλλη αν η κλασσική ιατρική είναι τέτοια απάτη, τότε να κλείσουμε τα νοσοκομεία, να καταργήσουμε τις εξετάσεις και να πάψουμε να πιστεύουμε ότι π.χ. είναι απαραίτητο να εξασφαλίσουμε φτηνά φάρμακα για το AIDS στην Αφρική, ή να ξοδεύουμε τόσα (λίγα σχετικά) λεφτά για την αντιμετώπιση της ελονοσίας. Αφού η ομοιοπαθητική τα κάνει όλα φτηνότερα.
    3. Η καφεμαντεία, η χαρτομαντεία και τα μέντιουμ υπάρχουν για πολύ πάνω από διακόσια χρίνια κι όμως δεν έχουν σβήσει, αντίθετα κερδίζουν πελάτες. Αυτό δεν με βάζει σε σκέψεις για την ισχύ τους. Εσένα;

    Επίσης ξέρω ότι η επιστημονική παιδεία στην Ελλάδα πάει κατά διαόλου (εξ ου και η άνθιση φαινομένων τύπου Λιακόπουλου, διαφόρων ανατολίτικων "θεραπειών" κτλ.) Αλλά το γεγονός ότι η *θεωρητική βάση* της ομοιοπαθητικής είναι ευθέως αντίθετη στην φυσική, την χημεία και την βιολογία όπως την ξέρουμε (και όπως είναι φυσικό γιατί η ομοιοπαθητική δημιουργήθηκε πριν καν υπάρξει η σύγχρονη ατομική θεωρία), κατατάσσει πλέον γνωσιολογικά την ομοιοπαθητική αναμφισβήτητα μαζί με την θρησκευτική πίστη και την μαγεία. Άπαξ και συμφωνήσουμε σε αυτό, δεν έχω καμία διάθεση να μπω σε μεταφυσικές συζητήσεις. Πιστεύετε ότι θέλετε.

    Τέλος: η κλασσική ιατρική (και ιδίως το πώς εξασκείται συχνά στην χώρα μας) έχει τα μύρια όσα προβλήματα. Από πρόχειρες και λανθασμένες διαγνώσεις, μέχρι υπερσυνταγογράφηση και εξετάσεις, φάρμακα και επεμβάσεις που γίνονται μόνο και μόνο για να βγάλουν κάποιοι γιατροί φράγκα. Δεν θα μπω στην διαδικασία να υπερασπιστώ την πανταχόθεν λειτουργία της - υπάρχουν ιστορίες φρίκης που έχουν να κάνουν με την κακή εφαρμογή της αλλά και το απρόσωπο της εφαρμογής της...
    Όμως ίσως αξίζει τον κόπο να παρατηρήσεις ότι στις χώρες που λείπει, το προσδόκιμο ζωής είναι χαμηλό, η παιδική θνησιμότητα ιλλιγγιώδης και οι χρόνιες ασθένειες είναι επιδημικές. Νομίζω ότι το γεγονός αυτό μιλάει από μόνο του.
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Όποιος έχει όρεξη μπορεί να ρίξει μια ματιά στο παρακάτω...

    http://www.medicinbio.com/Greek/scihom.htm
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    άφες αυτοίς ού γάρ οίδασι τί λέγουσι.
    Ο καθείς με το μακρύ και το κοντό του.
    Ομιλούμε σύμφωνα με τίς εμπειρίες μας,
    ή έτσι γιά πλάκα ?
    'η μνήμη τού νερού'-έχει διαβάσει κανείς εκ τών κατηγόρων το σχετικό βιβλίο ?
    'Γιά το κέρδος...' Μά είμαστε σοβαροί?
    Έκανε κανείς υπολογισμούς,από την μιά βιομηχανίες/νοσοκομεία/φακελάκια/δαπάνες
    ερευνών/αμοιβές ιατρών...και από την άλλη,τό υπέρογκο κόστος τών ομοιοπ.
    φαρμάκων/?
    Καί πώς φθάνουμε στό συμπέρασμα?
    Εφημερίδες διαβάζουμε.
    Μόνο άσχετοι μπορούν να πιστεύσουν
    αυτά πού γράφετε αγαπητοί μου.
    Σύμφωνα με τό..όμοιος ομοίω πελάζει.
    Κατά τα άλλα καλόν ύπνο,και νά έχετε
    την ευχή μου,για τό πιθανό σας ξύπνημα.
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Καταρχήν ομοιοπαθητική εκπαίδευση αυτή τη στιγμή παρέχεται από το Πανεπιτήμιο Αιγαίου.

    Οσον αφορά την ουσία του πράγματος, η ομοιοπαθητική ουδεμία σχέση έχει με το placebo, και αυτό αποδυκνείεται περίτρανα από τη δράση της σε βρέφη και σε ζώα.

    Σχετικά με το άρθρο του Lancet, αυτό είναι μια ανοησία. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα αριθμό ομοιοπαθητικών μελετών για τη μετα-ανάλυσή τους. Το ότι χρησιμοποιώ ομοιοπαθητικά φάρμακα, δεν σημαίνει ότι εφαρμόζω και σωστή ομοιοπαθητική. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για την εφαρμογή των ομοιοπαθητικών φαρμάκων, αλλά μόνο η ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ έχει έγκυρα και επαναλήψιμα αποτελεσματα. Οι μελετητές χρησιμοποίησαν αποτυχημένες έρευνες και λογικό ήταν να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα. Για να μην μακρυγορώ, είναι σα να λέμε ότι η αντιβιώσεις δεν έχουν καμία δράση και είναι placebo, γιατί δεν έχουν δράση στους πονοκεφάλους (δηλαδή αν δεν χρησιμοποιείς ένα φάρμακο σύμφωνα με τις ενδείξεις τους, λογικά θα καταλήξεις στο συμπέρασμα ότι δεν έχει αποτέλεσμα). Οι μελέτες στις οποίες στηρίχθηκε αυτή η μετα-ανάλυση ήταν ένα ανομοιογενές σύνολο εφαρμογής διαφορετικών ομοιοπαθητικών τακτικών, και όχι της επιστημονικής Κλασσικής Ομοιοπαθητικής όπως εξήγησα.

    Εάν ενδιαφέρεστε πραγματικά να μάθετε τι είναι η ομοιοπαθητική, και όχι απλώς να μιλάτε βασισμένοι σε προσωπικές πεποιθήσεις, προκαταλήψεις και σε ελλειπή πληροφόρηση, σας παραπέμπω στο
    vithoulkas.com και στο
    homeopathy.gr (έλληνες ομοιοπαθητικοί ιατροί).
    Ο χρήστης Θοδωρής Δασκαλόπουλος είπε…
    Τα μυστηριώδη φαινόμενα PLACEBO ΚΑΙ NOCEBO, το μυστήριο του Placebo και η Σχέση Γιατρού - Ασθενή, γιατί "πουλάει" η φραπελιά, το δηλητήριο του σκορπιού και το νερό του Καματερού, αποτελούν πολύ ενδιαφέροντα ζητήματα που προκαλούν τη σκέψη μου. Γιατί, αν δεν ξέρει ένας Ψυχίατρος, τότε μάλλον δεν ξέρει κανείς!

    Ο ιατρός και ο ασθενής, αποτελούν ένα ιστορικό δίπολο, παλιό όσο και η ανθρώπινη ιστορία. Η
    αλληλεπίδραση της σχέσης του ιατρού με τον ασθενή, παράγει ένα δυσεπίλυτο, σχεδόν μεταφυσικό
    φαινόμενο, που δεν είναι πλήρως κατανοητό μέχρι και σήμερα: Η δυνατότητα των ανθρώπων να
    κινητοποιούν αυτο-θεραπευτικές δυνάμεις, είναι θαυμαστή και μυστηριώδης. Παραλλαγές αυτού
    του φαινομένου υπάρχουν από την αρχαιότητα. Επιχειρώ μια προσέγγιση στην απάντηση των παρακάτω ερωτημάτων:

    * Πόσο τα εκατό, μια θεραπεία οφείλεται πράγματι στο φάρμακο ή στη θεραπευτική μέθοδο;
    * Πως αξιολογούμε το μερίδιο θεραπείας που οφείλεται στο φάρμακο;
    * Πόσο ποσοστό της θεραπείας οφείλεται στον ίδιο τον ασθενή;
    * Γιατί η φύση προίκισε τον άνθρωπο με τέτοιες εξαιρετικές ιδιότητες;
    * Ποιό το πιθανό εξελικτικό κέρδος για το ανθρώπινο είδος από το φαινόμενο placebo;
    * Ποιές δυνάμεις κρύβονται πίσω από την έννοια θεραπεία;
    * Μπορεί να οφείλονται τα θαύματα στο φαινόμενο placebo;
    * Υπάρχουν αδήλωτα οικονομικά συμφέροντα;
    * Πως διαμορφώνεται η οικονομική ισορροπία του φαινομένου placebo;
    * Υπάρχουν μήπως και κάποιοι πανούργοι απατεώνες, που το εκμεταλλεύονται;

    Αυτή η μελέτη είναι αυθεντικά πρωτότυπη και αξιοπερίεργη. Αρχικά, συγκεντρώσαμε όλα τα πρόσφατα στοιχεία της ιατρικής βιβλιογραφίας (έως τον Ιούλιο του 2006), σε ένα άρθρο μας. Στην πορεία της μελέτης, μας φάνηκε καλή ιδέα, να εφαρμόσουμε τη μαθηματική θεωρία παιγνίων (game theory) πάνω σε αυτές τις έννοιες. Το απρόβλεπτο αποτέλεσμα, μια πρωτότυπη ανάλυση του φαινομένου placebo, ξάφνιασε και εμάς τους ίδιους. Τελικά, με λίγες γραμμές στοιχειώδους άλγεβρας (!), δώσαμε και μια κομψή απόδειξη της ισορροπίας του φαινομένου ανάμεσα σε γιατρό και ασθενή.

    Αφήνουμε σε εσάς να κρίνετε τα απίστευτα αποτελέσματα!

    Η πορεία αυτού του κειμένου, υπαγορεύτηκε από την τύχη. Το αποτέλεσμα όμως δεν είναι καθόλου
    τυχαίο.

    Μπορείτε να δείτε το πλήρες κείμενο εδώ:

    http://psi-gr.tripod.com/placebo.html

    psi-gr

    Θοδωρής Δασκαλόπουλος, Ψυχίατρος
    http://psi-gr.tripod.com
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Μιλάτε για το φαινόμενο πλασέμπο σαν να πρόκειται για κάτι σαφές, που γνωρίζουμε και ελέγχουμε πλήρως. Τι είναι αλήθεια το πλασέμπο; Αναρωτηθήκατε ποτέ; Πως γίνεται επειδή π.χ. έχω καλή σχέση με το γιατρό μου και μου εμπνέει συμπάθεια, να μου περνάει ο λύκος; Ή οι ημικρανίες; Ή να μου υποχωρούν τα κονδυλώματα; Επομένως η ομοιοπαθητική δεν υπάρχει... αλλά μόλις αποδεχτήκατε το faith healing!

    Εξακολουθείτε επίσης να μην έχετε να προτείνετε καμία εξήγηση για τα πάμπολλα καταγεγραμμένα περιστατικά θεραπείας μωρών και ζώων μεσω της ομοιοπαθητικής. Στην Αγγλία ειδικά (όπου η ομοιοπαθητική προσφέρεται από το εθνικό σύστημα υγείας) πάρα πολοί κτηνίατροι αλλά και εκτροφείς ζώων χρησιμοποιούν ομοιοπαθητικά φάρμακα. Πλασέμπο κι εκεί;
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Όσον αφορά το θέμα επιστήμης ή όχι, να μην αναφερθώ στην τετριμένη ετυμολογία της λέξης και να βγάλουμε ότι επιστήμονας είναι και ο ξυλουργός. θα προτιμήσω να πω ότι οι πρακτικές επιστήμες (φυσική, χημεία, ιατρική κλπ) βασίζονται σε μοντέλα και πειράματα. Ένα επιστημονικό μοντέλο είναι σε ισχύ, όσο τα πειράματα συμφωνούν. Όταν βρεθεί πείραμα που διαφωνεί, τίθεται επιστημονικό ζήτημα προς επίλυση. Θεωρώ πως όλοι γνωρίζουμε πως ανά 20ετία η φυσική αναιρεί τα προηγούμενα μοντέλα της και επινοεί συμπληρωματικούς ή και νέους νόμους για να εξηγήσει τα ανεξήγητα (αυτό να το λάβουν καλά υπόψην όσοι αναφέρθηκαν στην "αναμφισβήτη" ισχύ των φυσικών νόμων).

    Εδώ ερχόμαστε και στην ιατρική επιστήμη. Η ιατρική επιστήμη έχει ένα μοντέλο για το ανθρώπινο σώμα, στηριγμένο σε φυσικούς νόμους (ναι, σε αυτούς που ανά 20ετία αμφισβητούνται από τους ίδιους τους φυσικούς). Οι ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ιατροί κάνουν πειράματα, και προσαρμόζουν το μοντέλο τους σύμφωνα με τα αποτελέσματα των πειραμάτων, ώστε να βρεθούν χημικές ουσίες που να επηρρεάζουν το μοντέλο όπως επιθυμούν. Έχουμε δηλαδή τον κύκλο πείραμα-μέτρηση-παρασκευή ουσιών- επιβεβαίωση των πειραμάτων με την χρήση των ουσιών.

    Ένας ιατρός, καλείται απλά να εφαρμόσει τις οδηγίες του εκάστοτε μοντέλου. Ένας ιατρός, χορηγεί ουσίες που ΠΡΑΚΤΙΚΑ έδειξαν ότι επηρρεάζουν τον άνθρωπο προς την επιθυμητή κατεύθυνση.

    Νέα πειράματα γίνονται συνεχώς, και το υπάρχον μοντέλο πολλές φορές αμφισβητείται. Το δυστυχές της υπόθεσης είναι, πως οι νέες έρευνες χρηματοδοτούνται από μη αντικειμενικούς φορείς, και φυσικά ο σκοπός είναι να βρεθεί νέο φάρμακο, όχι να εξαλειφθεί η αρρώστια. Φαντάζεστε μία φαρμακοβιομηχανία να ανακάλυπτε ένα φάρμακο που να γιάτρευε μία πάθηση από την οποία βγάζει εκατομμύρια? Αν το έβρισκε, θα το δημοσίευε? (υπόθεση κάνω, μην βιαστείτε να με πείτε καχύποπτο).

    Ποιός λέει λοιπόν ότι δεν έχει δικαίωμα μία ομάδα ιατρών, να επινοήσει το δικό της μοντέλο για το ανθρώπινο σώμα, και εφόσον τα πειράματα δείξουν ότι μπορούν να παρέμβουν με τις δικές τους ουσιες, να είναι το ίδιο αποτελεσματικοί, ή και περισσότερο, από την άλλη ομάδα ιατρών?

    Με άλλα λόγια, τι είναι αυτό που κάνει τους αλλοπαθητικούς ιατρούς περισσότερο ιατρούς από τους ομοιοπαθητικούς? Οι φυσικοί νόμοι? Ή τα πειραματικά αποτελέσματα?

    Φυσικοί νόμοι δεν υπάρχουν, υπάρχουν μοντέλα επινοημένα από τον άνθρωπο, ώστε να αντιμετωπίζεται η πραγματικότητα.

    Πειραματικά αποτελέσματα υπάρχουν και από την κλασσική ιατρική και από την ομοιοπαθητική. Θετικά και αρνητικά. Έχω φίλους που έχουν καταστραφεί από αλλοπαθητικούς ιατρούς. Είναι κομπογιαννίτες? Έχω φίλους που δεν έχουν επωφεληθεί από την ομοιοπαθητική. Είναι άχρηστοι?

    Προφανώς όχι. Τόσο το αλλοπαθητικό μοντέλο, όσο και το ομοιοπαθητικό, έχουν πολλά να προσφέρουν. Κάθε ένα στηρίζεται στο δικό του μοντέλο, με τα δικά του πειράματα, και επεμβαίνει με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικές περιπτώσεις στον άνθρωπο.

    Η διαφορά είναι ότι τα ομοιπαθητικά φάρμακα κοστίζουν κάτι ψιλά, ακόμα και για βαρβάτες ασθένειες, ενώ τα αλλοπαθητικά μερικές φορές δεν μπορείς να τα αγοράσεις.

    Πίσω από τα κλασσικά φάρμακα κρύβονται δισεκατομύρια, και πίσω από τα ομοιοπαθητικά φάρμακα κρύβονται τα λιβάδια.

    Κακή χρήση μπορεί να γίνει και με κλασσικά και με ομοιοπαθητικά φάρμακα.

    Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα ιατρικό μοντέλο που να ιατρεύει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο. Και θα είναι ακόμα πιο δύσκολο όσο επιβαρυνόμαστε από το εξωτερικό περιβάλλον (μόλυνση αέρα, διατροφής, χημικός εμπλουτισμός κλπ).

    Ας εντοπίσουμε τα καλά σε κάθε είδος ιατρικής και ας τα ενθαρρύνουμε. Ας εντοπίσουμε τα κακά και ας τα εξαλείψουμε. Η δημιουργία δογμάτων και φανατικών οπαδών, μόνο κακό έχει δημιουργήσει στην ιστορία.

    Προσωπική τακτική & εμπειρία: παίρνω διάγνωση από κλασσικό ιατρό, συμβουλεύομαι μετά τον ομοιοπαθητικό μου ιατρό που με έσωσε πολλάκις από διάφορα, και εάν δεν μπορεί να δώσει λύση, συμβουλεύομαι τον κλασσικό ιατρό.

    Υ.Γ. η πιπίλα του placebo ας σταματήσει. Από τότε που ξέφυγε η λέξη έξω από την επιστημονική κοινότητα, χρησιμοποιείται από τον κάθε άσχετο. Το placebo αποτελεί παράμετρο σφάλματος στις μετρήσεις, και όχι για θεωρήσεις και επιχειρηματολογία.
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Και, αφου θέλετε να πιστεύετε οτι πρόκειται για αυθυποβολή, δε θα σας χαλάσω χατίρι.Ας υποθέσουμε οτι εχω κι ο σύζυγός μου αυθυποβαλλόμαστε και θεραπεύονται γαστερντερίτιδες, προστατίτιδες και ωτίτιδες εν μία νυκτι...Το παιδί μου στα δυο του χρόνια πως γινόταν καλα σε μια νύχτα? Κοιμόταν με στοματίτιδα, γεμάτη πληγές στο στόμα και ξυπνούσε καλα.Και το κυριότερο? Πριν την ομοιοπαθητική κάθε δυο εβδομάδες είχε ιώσεις και κατανάλωνε πολλές αντιβιώσεις με μόνο αποτέλεσμα να αρρωσταίνει πάλι. Απο τη μέρα που κάνει ομοιοπαθητικές αγωγές, αρρωσταίνει δυο-τεις φορες το χρόνο, και σε δυο μερες το πολυ ειναι καλά. Εσεις μπορείτε να χλευάζετε οσο θέλετε, αυτοί που είδαμε με τα μάτια μας πραγματικά θαυματα ξέρουμε καλύτερα! Ο σύζυγος μου περυσι επαθε προστατιτιδα. Ο γιατρος του έδωσε ισχυρη αντιβιωση και του είπε να τον ξαναδει σε 5 μερες. Δεν πήρε αντιβίωση, παρα μόνο Pulsatilla 1M. Ο γιατρος σε 5 μερες εντυπωσιαστηκε απο την τοσο γρηγορη αναρρωση του, ηταν σαν να μην ειχε περασει τίποτα.Δεν του ειπε για το ομοιοπαθητικο φαρμακο, τον αφησε τα πιστευει οτι τα αντιβιοτικα,που ανεβοκατευαζουν κυβερνησεις ολοκληρες, ξερετε τι εννοω, καναν θαυμα.
    Μου αρκει που έχουμε την υγεία μας, δε με νοιάζει αν ο κάθε "φακελλακιας" έχει τα ιδια πιστευω με μενα........
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    Θα πρότεινα σε όλους αυτούς που επικρίνουν την ομοιοπαθητική και τις υπόλοιπες "εναλλακτικές" θεραπείες, να διαβάσουν λίγα πράγματα και να έρθουν σε επαφή με το αντικείμενο. Δεν τους αδικώ όμως γιατί και εγώ τις ίδιες απόψεις είχα, έχοντας περάσει από δύο πανεπιστημιακές σχολές (ιατρική-βιολογία στην Αθήνα). Μετά αφού παρακολουθήσα σεμινάρια βελονισμού, βοτανοθεραπείας και Ομοιοπαθητικής και ασκώντας τις εναλλακτικές θεραπείες στην πράξη έχω αναθεωρήσει αρκετές από τις απόψεις μου.
    Ο χρήστης Ηλίας είπε…
    Ακολουθωντας καποια links βρεθηκα μπροστα στο εξης απίστευτο: Το Πανεπιστημιο Αιγαιου στη Συρο έχει μεταπτυχιακό στην Ομοιοπαθητική!!!!!!!

    http://www.syros.aegean.gr/metaptyhiakes-spoudes/pms-olistika-enallaktika-therapeutika-systimata---klasiki-omiopathitiki.aspx
    http://www.syros.aegean.gr/homeopathy/index.htm

    Ποιος εδωσε αδεια να γινει αυτο το πραγμα;;;;;;;
    Ο χρήστης Ηλίας είπε…
    Αν θες να δεις τις ερευνες αυτες και τα αποτελεσματα που δινουν σου συνιστω το παρακατω βιβλιο:

    Snake Oil Science:
    The Truth about Complementary and Alternative Medicine
    http://www.amazon.com/Snake-Oil-Science-Complementary-Alternative/dp/0195313682

    Εκει θα δεις πως σχεδιαζεται ενα επιστημονικο πειραμα, πως αποκλειεις τις οποιες προκαταληψεις των ερευνητων και τι εχουν δειξει τα πειραματα αυτα για την ομοιοπαθητικη (μεταξυ αλλων εναλλακτικων δηθεν μεθοδων).

    (ειναι placebo ντε)
    Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
    "Στο νοσοκομείο Γεννηματά και στον Ευαγγελισμό κάνουν τακτικά σεμινάρια "Ομοιοπαθητικής"...
    Σε ένα από τα δύο μάλιστα όπου προσφέρεται η ομοιοπαθητική (νομίζω στο Γεννηματά, στο κέντρο κεφαλαλγίας - για όσους έχουν "αγιάτρεφτες" ημικρανίες - η "ουρά" για να σου κλείσουν ομοιοπαθητικό είναι πολλών μηνών..!)"

    Η "ουρά" είναι εξίσου μεγάλη με αυτή των κλασσικών γιατρών στο ίδιο ιατρείο, αλλά οι κλασσικοί γιατροί είναι 6 ενώ ο ομοιοπαθητικός 1 μόνο.

    Εξάλλου, οι άνθρωποι με τις "αγιάτρευτες" ημικρανίες που απευθύνονται εκεί, τις περισσότερες φορές δεν έχουν κάνει "κλασσική θεραπεία" (γιατί δεν ήθελαν, "τους πείραξαν τα φάρμακα κλπ).

    Η ομοιοπαθητική βοηθάει κάποιους, και αυτοί καλά κάνουν και την ακολουθούν...

    Οι υπόλοιποι όμως, που κάνουν ομοιοπαθητική θεραπεία για χρόνια, χωρίς να βοηθιούνται, τί καταλαβαίνουν...

    Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

    Τα πολλά πρόσωπα της ψηφιακής λογοκρισίας

    Μετεκλογικά

    Βαϊμάρη και αντιφασισμός, μια ιστορική σημείωση